Περί θρησκευτικών συμβόλων

Οι θρησκείες έχουν δυο όψεις.
Η μια όψη τους είναι ότι αποτελούν πηγή – μορφή εξουσίας, καταπίεσης, φόβου και χειραγώγησης των ανθρώπων, εκμεταλλευόμενες την αγωνία και την άγνοιά μας για το «μετέπειτα».
Άλλωστε πολύ συχνά βλέπουμε άλλες μορφές εξουσιών – θεσμοθετημένες ή άτυπες – να βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία με την θρησκευτική - μεταφυσική εξουσία.

Το δίπολο «φύλαρχος – μάγος» εξακολουθεί και σήμερα να λειτουργεί σε σύγχρονη και βελτιωμένη μορφή βέβαια, ελέγχοντας ασφυκτικά πολλάκις τη ζωή των ανθρώπων.
Ακόμη κι αν γλυτώσεις από τον ανθρώπινο νόμο δεν θα γλυτώσεις από τον θείο νόμο.
Δεν είναι τυχαίο εκείνο το μεγάλο «μάτι» στις εκκλησίες που βλέπει τα πάντα ώστε να αποδώσει - εν ευθέτω ή μη χρόνω – δικαιοσύνη, ούτε είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα κι από ένα θεό.
Να μη μπορείς να γλυτώσεις από πουθενά.
Και σήμερα ακόμη η επέμβαση των θρησκειών στην προσωπική ζωή των ανθρώπων αλλά και στη διαμόρφωση της κουλτούρας των λαών είναι τόσο καταπιεστική ώστε σε κάποια μέρη, οποιαδήποτε απόκλιση από το θρησκευτικό “comme il faut” να συνεπάγεται μαρτυρικό, συνήθως δια λιθοβολισμού θάνατο.

Ας μη ξεχνάμε ότι η... δυτική Ευρώπη έζησε έναν θρησκευτικό μεσαίωνα από τον οποίο δεν την χωρίζουν πολλοί αιώνες, έτσι δικαιούται αλλά και υποχρεούται να είναι περισσότερο ευαίσθητη σε θέματα θρησκευτικού φονταμενταλισμού.
Η ανάρτηση ή επίδειξη θρησκευτικών συμβόλων μιας θρησκείας, δίνει το δικαίωμα και σε οπαδούς άλλων θρησκειών να διεκδικήσουν ισότιμη μεταχείριση.
Ας σκεφτούμε λίγο που μπορεί να οδηγήσει κάτι τέτοιο!

Η άλλη όψη των θρησκειών είναι ότι αποτελούν ελπίδα για πολλούς απελπισμένους αλλά και διαμαρτυρία εναντίον της ανθρώπινης εξαθλίωσης.
Η προσμονή μιας επουράνιας δικαίωσης ή μιας μεταθανάτιας τιμωρίας ίσως να καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική συμπεριφορά αρκετών ανθρώπων.
Η θρησκεία είναι η παρηγοριά, το βάλσαμο, μια ψυχική πανοπλία απέναντι στην κοινωνική δυστυχία και εξαθλίωση του ανθρώπου αλλά ταυτόχρονα και μια απάντηση στα υπαρξιακά του ερωτήματα.

Δεν έχει σημασία αν είναι «ορθή ή λανθασμένη» η απάντηση, αρκεί να είναι «ικανοποιητική» γι αυτόν που ζητάει απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα.
Ανεξάρτητα από το αν πιστεύουμε ότι οι θρησκείες είναι «εξ αποκαλύψεως» ή είναι «ωφέλιμα ψέματα», αν πιστεύουμε στο «δημιουργισμό» (εδώ) ή στην εξέλιξη,
οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη συνεισφορά τους στην πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών.
Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι το τελικό ισοζύγιο (μέχρι τώρα) όσον αφορά την προσφορά των θρησκειών στην ανθρωπότητα είναι θετικό, παρά τις οπισθοδρομήσεις, τα εγκλήματα και τους σκοταδισμούς που έχουν θρησκευτικές αφετηρίες.

Αλλά προς το τέλος του 20ου αιώνα, στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες, φαίνεται κάτι να αλλάζει.

Ο σύγχρονος άνθρωπος ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για την επίγεια και λιγότερο για τη μεταθανάτια δικαίωσή του. Απαιτεί όλο και περισσότερα από ένα σύγχρονο κράτος και ταυτόχρονα περιορίζει τις απαιτήσεις του έναντι του όποιου θεού του.
Και το περί δικαίου αίσθημά του δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθεί με την μεταθανάτια τιμωρία των αμαρτωλών ούτε με την παραδείσια επιβράβευση των αγαθών.
Δεν ενδιαφέρεται τόσο για την σωτηρία της ενδεχομένως αθάνατης ψυχής του, όσο για την εξάλειψη των δεινών που ταλανίζουν την μετά βεβαιότητας εφήμερη ύπαρξή του.

Επί πλέον η αλματώδης ανάπτυξη της γνώσης έχει ως αυτονόητο επακόλουθο τον κλονισμό της αναπόδεικτης πεποίθησης, δηλαδή της πίστης.
Ας μη ξεχνάμε ότι για χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος καλλιεργούσε τον εγωκεντρισμό του και τον συμπαντικό «ανθρωποκεντρισμό» στηριζόμενος στην οπτική απάτη του «γεωκεντρισμού».

Ο Γαλιλαίος επέφερε το πρώτο μεγάλο πλήγμα στον ανθρώπινο εγωισμό και στην τεχνητή «αρμονία» με την οποία περιστρέφονται τα πάντα γύρω από τη γη, που κατά σύμπτωση είναι και ο χώρος διαβίωσης της «κορωνίδας της δημιουργίας».
Το δεύτερο μεγάλο πλήγμα κατά του ναρκισσισμού μας, δόθηκε όταν μάθαμε ότι το ηλιακό μας σύστημα είναι ένα «συστηματάκι» παραπεταμένο σε μια άκρη του γαλαξία.
Και το τελειωτικό χτύπημα ήταν η ανακάλυψη ότι ο Γαλαξίας μας δεν είναι μοναδικός, όπως φιλάρεσκα πιστεύαμε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά έχει παρέα τουλάχιστον καμιά εκατοστή δισεκατομμύρια γαλαξίες ακόμη.
Χρειάζονται κι άλλα για να καταλάβουμε την ασημαντότητά μας;

Η ζωή αντιμετωπίζεται πλέον, περισσότερο ως σύμπτωμα της λειτουργίας του σύμπαντος και λιγότερο ως αποτέλεσμα της παντοδύναμης θέλησης κάποιου ανώτερου Νου.
Όσο για την «κορωνίδα της δημιουργίας», αυτή υλοποιώντας κατά γράμμα την θεϊκή εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσατε την γην», κατάντησε ρύπος του πλανήτη.
Επί πλέον τα τελευταία χρόνια, έχει αρχίσει να αμφισβητείται έντονα η άποψη ότι η «ηθική υγεία» μιας σύγχρονης κοινωνίας καθορίζεται ή εξαρτάται από τον βαθμό της θρησκευτικότητάς της. (Στο παρελθόν ίσως να ίσχυε, με τα δεδομένα της τότε ηθικής)
Απομένουν μόνον κάποια φοβικά ή εγωιστικά ερωτήματα [1] στα οποία ο καθένας δίνει τις δικές του απαντήσεις.

Φτάσαμε έτσι στο σημείο να κλονιστεί η λειτουργία του «εξουσιαστικού δίπολου» και η «συνεργασία» κράτους – εκκλησίας να θεωρείται όχι μόνον ατελέσφορη αλλά και ύποπτη[2] στα μάτια του σκεπτόμενου πολίτη.
Ίσως ο πλήρης διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας να βοηθήσει στο να διατηρήσουν τη σοβαρότητά τους (κατ’ άλλους να την ξαναβρούν) και οι δυο θεσμοί.
Τότε δεν θα έχουν νόημα και ερωτήματα του τύπου:
-Να αναγράφεται το θρήσκευμα στις ταυτότητες;
- Να αναρτώνται θρησκευτικά σύμβολα στις σχολικές αίθουσες ή όχι;
Άλλωστε είναι καιρός πλέον η ευαισθησία, το ενδιαφέρον και η αγάπη για τον συν-άνθρωπο να στηριχθούν λιγότερο σε μεταφυσικές επιρροές και περισσότερο σε κοινωνικές αντιλήψεις οι οποίες θα συμβάλλουν στη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και πιο ευαίσθητου κράτους.
Τούτο είναι και το τελικό ζητούμενο.
Και δεν φαντάζομαι ούτε ο γλυκύς Ναζωραίος να έχει επ’ αυτού αντίρρηση.

* * * * * * * *

[1] Είναι δυνατόν ΕΓΩ να πάψω να υπάρχω;

[2] Πολλές φορές συγκεκριμένα γεγονότα (δεν αναφέρομαι μόνον στην Ελλάδα) που βλέπουν (ή δεν βλέπουν) το φως της δημοσιότητας μετατρέπουν τις υποψίες σε ισχυρές ενδείξεις αν όχι και σε αποδείξεις.
Γράφει ο Ευθύλογος στο καφενείο