Όταν οι σκελετοί βγαίνουν από τις ντουλάπες

Ο κόσμος ολόκληρος κοιτάζει με απορία αυτά που γίνονται στην Καταλονία: η εικόνα του άδειου Καμπ Νου την Κυριακή, όταν η Μπαρτσελόνα αντιμετώπισε την Λας Πάλμας για τη Λίγκα, μαρτυρούσε ότι η Βαρκελώνη δύσκολα θα ξαναγίνει η αλέγκρα μεγαλούπολη, που οι επισκέπτες της έχουν μάθει να αγαπάνε - η αλήθεια είναι ότι είδαμε κι άλλες εικόνες χειρότερες. Την αγαπάω τη Βαρκελώνη κι έχω γράψει κι ένα κομμάτι για το γιατί τον περασμένο Δεκέμβρη, με τίτλο «Μια περίεργη κοκκινομάλλα». Η αγάπη δεν έχει να κάνει μόνο με την Μπαρτσελόνα, αλλά και με τους ανθρώπους της πόλης, που έχουν χίλια καλά αλλά κι ένα κόλλημα: κουβαλάνε, όσο λίγοι, το σαράκι ενός απερίγραπτου τοπικισμού. Όλοι είμαστε τοπικιστές, αλλά είναι άλλο να... αγαπάς τον τόπο σου κι άλλο να πιστεύεις πως, αν για χάρη του, καταστραφεί μια χώρα, δεν είναι πρόβλημα.

Δίκαια και άδικα

Διάβασα πολλά αυτές τις μέρες στον ελληνικό Τύπο και όχι μόνο και ομολογώ ότι πολλές από τις παρατηρήσεις ήταν σωστές. Είναι η αλήθεια ότι οι Καταλανοί, που έβαλαν στο τραπέζι το δημοψήφισμα το έκαναν γιατί δεν θέλουν να πληρώνουν φόρους και γιατί πιστεύουν πως δεν πρέπει να μοιράζονται με κανένα τον πλούτο τους. Είναι αλήθεια ότι το δημοψήφισμα ήταν συνταγματικά άκυρο και πως κατέληξε ένα είδος μπρα ντε φερ ανάμεσα στην κεντρική ισπανική κυβέρνηση και τους Καταλανούς οργανωτές του. Κατανοώ κι όσους μιλάνε για το δίκαιο μιας επαρχίας να διοργανώσει ένα δημοψήφισμα (αν και εφόσον σέβεται το Σύνταγμα της χώρας στην οποία ανήκει…), αλλά ακούω με προσοχή και όσους δικαιολογούν την χρήση κρατικής βίας – κι ας ήταν αυτή τόσο μεγάλη ώστε να προκαλέσει και την αντίδραση του μετριοπαθούς Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ Ζέιντ Ράαντ αλ-Χουσέιν. Οι πιο πολλοί από όσους έγραψαν αυτές τις μέρες κάτι στάθηκαν στις ειδήσεις και την επικαιρότητα, ξεχνώντας ωστόσο ότι στην Ισπανία υπάρχει κάτι βαθύτερο που υποβόσκει: η καταπιεσμένη ανάμνηση του σκληρότερου ίσως ευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου. Πολύ φοβάμαι πως αυτό δυστυχώς φουντώνει την φωτιά: δεν είναι το σπίρτο, είναι όμως το αναγκαίο κι απαραίτητο λάδι.

Στο μουσείο της Βαρκελώνης

Κάθε φορά που πηγαίνω στη Βαρκελώνη επισκέπτομαι το Μουσείο της Πόλης: μεταξύ άλλων σπουδαίων στην οροφή του υπάρχει κι ένα καταπληκτικό καφέ όπου μπορείς να δεις την Μπαρτσελονέτα, δηλαδή το λιμάνι – το θέαμα σου πλημυρίζει την καρδιά με όρεξη για ζωή. Μέχρι όμως να ανεβείς στην οροφή, στους ορόφους που περνάς βλέπεις όλη την καλλιέργεια του χειρότερου εθνικιστικού τοπικισμού, που μπορεί να σου τύχει να δεις. Πείθεσαι ότι η Καταλονία υπήρξε τόπος μαρτυρίου, θυμώνεις με το αίμα που έχει χυθεί, αισθάνεσαι ότι έχεις επισκεφτεί μια κατακτημένη πόλη: προφανώς δεν είναι έτσι. Την τελευταία φορά που πήγα ένας ολόκληρος όροφος ήταν αφιερωμένος στην απόβαση που έκαναν στην πόλη τον καιρό του Εμφυλίου οι στρατιωτικές δυνάμεις του Μουσολίνι που έσπευσαν να βοηθήσουν τον Φράνκο. Υπήρχαν τρομερές φωτογραφίες, πρωτοσέλιδα της εποχής, ο αντίκτυπος της πολεμικής επιχείρησης στην Μαδρίτη, αλλά και στην ίδια την Ιταλία. Μόνο που από όλο αυτό έλειπε εντελώς η πολιτική ανάλυση των γεγονότων της εποχής: υπήρχε η σκληρή εικόνα, αλλά σχεδόν τίποτα άλλο – ολόκληρο το Μουσείο είναι ένα πεδίο παράλυτης μνήμης.

Δεν υπήρχαν ούτε καν αναφορές στον Μανουέλ Ανθάνο, τον πρόεδρο της Ισπανίας που ο Φράνκο ανέτρεψε, αλλά ούτε και σε ηρωικές μορφές εκείνου του αγώνα όπως η «Πασιονάρια» Ντολόρες Ιμπάρουρι ή ο θρυλικός Μπουεναβεντούρα Ντουρρούτι Ντουμάνγκε, ο περίφημος «στρατηγός» των Αναρχικών. Έμοιαζε σαν οι οργανωτές της έκθεσης να ήθελαν να μην ξεχάσει ο κόσμος το τι έγινε, χωρίς ωστόσο ο ίδιος κόσμος να προβληματιστεί. Αν δεν έχεις διαβάσει τουλάχιστον τον Ισπανικό Εμφύλιο του Αντονι Μπίβορ, φεύγεις καταλαβαίνοντας μόνο ότι η Βαρκελώνη έχει εχθρούς, που κάποτε της επιτέθηκαν. Οι Καταλανοί θέλουν απλά να καλλιεργείται η οργή για όσα κάποτε συνέβησαν – το γιατί συνέβησαν ενδιαφέρει λιγότερο. Έτσι καταλήγουν να καλλιεργούν μια οργή, χωρίς ιδεολογικές αναφορές, απλά κοινή σε όλους. Η οργή βοηθά τον εθνικό μύθο, επιτρέπει τη διαίρεση ανάμεσα στο Εμείς και Αυτοί. Καταργεί κάθε συζήτηση για ταξικές διαφορές, για πλούσιους και φτωχούς - τα στρατόπεδα δεν έχουν εθνικιστές, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικούς κτλ. Υπάρχουν απλά οι καλοί Καταλανοί και οι κακοί άλλοι. Κι εμείς είμαστε οι καλοί. Πάντα.

Η αντίδραση του ηγεμόνα

Παράλυτη είναι και η μνήμη των Μαδριλένων κι αυτό εξηγεί τους παράλογους χειρισμούς του Ραχόι: η συντηρητική Ισπανία μοιάζει να μην θυμάται ότι αίμα χύθηκε κάποτε και με δική της πολιτική ευθύνη, πιστεύει πως οι απέναντι έχουν ξεχάσει τον στρατηγό Φράνκο και την δικτατορία του. Αν οι Καταλανοί επεδίωξαν μια αναμέτρηση με το κεντρικό Κράτος, στηριζόμενοι στην απέχθεια που καλλιεργούν χρόνια τώρα για τους νικητές του εμφυλίου πολέμου, οι συντηρητικοί Μαδριλένοι κουβαλάνε όλη την αλαζονεία των κάποτε νικητών, χωρίς μάλιστα μουσεία που να την αναδεικνύουν: φροντίζουν να την δείχνουν οι ίδιοι ενίοτε με πολιτικές αποφάσεις. Το 2010 η Ισπανία για να αντιμετωπίσει την καλπάζουσα κρίση έκανε κι αυτή περικοπές και κοψίματα: τα μεγαλύτερα έγιναν στον προϋπολογισμό της Καταλονίας κι αφορούσαν δαπάνες για την Υγεία, την Παιδεία και τις κάθε είδους υποδομές. Οι Καταλανοί άλλαξαν την πόλη τους μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η επαρχεία τους (και όχι μόνο η Βαρκελώνη) αναπτύχθηκε πιο πολύ από την υπόλοιπη Ισπανία, ακόμα και οι Τράπεζές τους ήταν λιγότερο εκτεθειμένες σε κόκκινα δάνεια και για αυτό πιο στέρεες. Η κυβέρνηση της Μαδρίτης τους έστειλε τον λογαριασμό των δικών της αποτυχιών, σχεδόν τιμωρητικά, σαν να ήθελε να δείξει ότι οι χαμένοι του εμφυλίου δεν έχουν δικαίωμα σε τόση ευημερία.

Όταν ο Ραχόι τους είδε να του κουνάνε το δάχτυλο θέτοντας ζητήματα αυτονόμησης, αντέδρασε σαν ηγεμόνας: έστησε μια ολόκληρη επιχείρηση για να τους θυμίσει ποιος κάνει κουμάντο, χωρίς να μετρήσει ότι η καταλανική νεολαία θα έβλεπε σε αυτό εικόνες από τις μέρες του ’39 – ή ίσως να το έκανε ακριβώς για αυτό. Νομίζω πως κατάφερε να μεταβάλει τον χωρίς κανένα ιδεολογικό πρόσημο καταλανικό τοπικισμό σε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ένα αγώνα με χορηγό το τοπικό κεφάλαιο και σημαία τις υποσχέσεις για λιγότερους φόρους. Μπορεί να τρίζουν τα κόκκαλα των αναρχικών του Ντουρρούτι, αλλά είμαστε στο 2017 και όχι στο 1936.

Η Ευρώπη τρίζει

Οι σεισμικές δονήσεις της Ευρώπης χτυπάνε και την Ισπανία. Οι σκελετοί βγαίνουν από τις ντουλάπες, η διάθεση για καυγάδες προκύπτει παντού για ένα λόγο: γιατί οι πλουσιότεροι δεν θέλουν συμμετοχή στη ζημιά. Για να μην πληρώσουν τίποτα είναι ικανοί για κάθε είδους συμφορές: παντού υπάρχει ένα πλήθος έτοιμο να πιστέψει υποσχέσεις, πασπαλισμένες με εθνικιστικές κορώνες. Ας το έχουμε υπόψην μας. Κυρίως γιατί η χώρα μας δεν συγκαταλέγεται μεταξύ των πλουσίων.
γράφει ο Αντώνης Καρπετόπουλος