Ιστορίες φόβου και παράνοιας μια χρεοκοπημένης χώρας

Ο Μπάνος ήταν μια από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες του χωριού μου. Ψηλός, ξερακιανός, κυκλοφορούσε συνήθως μ’ ένα φανελάκι ακόμα και τον χειμώνα και μ’ ένα μαντήλι στο κεφάλι, από εκείνα που οι αγρότες έλεγαν πως το φορούσαν για τον ήλιο ή το κρύο, αλλά το είχαν για χρήσεις που δεν μπορείς καν να φανταστείς. Ο Μπάνος δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με τη δουλειά. Ήταν ακροβάτης πάνω στη λεπτή γραμμή που χωρίζει την απόλυτη ελευθερία από την τεμπελιά.

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Μπάνος ήταν «εθνικόφρων». Πορευόμενος στον δρόμο για τη «σωτηρία» της πατρίδας, περνούσε καμιά φορά από τον αστυνομικό σταθμό του χωριού για... να καρφώσει τι έκαναν οι Αριστεροί. Καμιά φορά, στα καφενεία, οι «εχθροί της πατρίδας» και του ίδιου τον ρωτούσαν μεταξύ αστείου και σοβαρού:

«Ρε Μπάνο, εσύ, φτωχός άνθρωπος, τι δουλειά έχεις με το κεφάλαιο; Τι τους υποστηρίζεις, τι σε πειράζουν, ρε, οι Αριστεροί;».

Ο Μπάνος, δύστροφος σε όλα τα άλλα, εκεί είχε την απάντηση:

- «Ρε, οι κομμουνιστές θα μας πάρουνε και τις γυναίκες».
- «Εσύ Μπάνο δεν έχεις γυναίκα. Τι φοβάσαι;».
- «Θα μας πάρουν όμως και τα χωράφια».
- «Ρε, ούτε χωράφια έχεις, μαγκούφης είσαι».

Ο Μπάνος δεν απαντούσε, απλώς φοβόταν πως οι κομμουνιστές, ακόμη και αυτοί του χωριού που του έδιναν μεροκάματο και ήταν πιο ευκατάστατοι από τον ίδιο, κάτι θα του έπαιρναν και ας μην είχε.

Η φιγούρα και η επιχειρηματολογία του Μπάνου μού ήρθε στο μυαλό όταν, συζητώντας με κάποια φίλη για τον φόβο χρεοκοπίας, της έλεγα πως η πλειονότητα των παγκοσμίου φήμης οικονομολόγων, ανάμεσά τους και δύο νομπελίστες, ήταν υπέρ της στάσης πληρωμών των χρεών από την Ελλάδα. Πως αυτό που ονομάζουν χρεοκοπία, φέρνοντας στο μυαλό εικόνες χρεοκοπημένων ανθρώπων και φτώχιας, δεν αφορά κράτη. Η «χρεοκοπία των κρατών» είναι η απόφαση να σταματήσουν να πληρώνουν τους δανειστές. Επίσης, όταν ένα κράτος κηρύττει στάση πληρωμών δεν σημαίνει πως δεν έχει χρήματα να κινηθεί το ίδιο από φόρους και έσοδα, απλώς αποφασίζει να μην τα δώσει στους δανειστές και νταβατζήδες. Της εξηγούσα ακόμη πως πάλι οι ίδιοι οικονομολόγοι υποστήριζαν πως οι περικοπές των μνημονίων δημιουργούν ύφεση. Οι άνθρωποι δεν έχουν ν’ αγοράσουν, η αγορά δεν κινείται, η οικονομία συρρικνώνεται, τα δάνεια δεν εξοφλούνται, οι τράπεζες δεν δίνουν ρευστό, η ανεργία αυξάνεται και τα ταμεία αδειάζουν από τα επιδόματα ανεργίας, το κράτος παραμένει χρεωμένο, αφού το χρέος δεν μπορεί να καλυφθεί, η εγκληματικότητα αυξάνεται, όπως και η κοινωνική αντίδραση, και στο τέλος όλα καταρρέουν. Και, βεβαίως, της είπα πως ο δανεισμός δεν θα εξασφαλίσει χρήματα για να ζήσουμε, αλλά για να πληρωθούν τόκοι από παλιά χρέη και οι τρύπες των τραπεζών, τις οποίες θέλουν να διασώσουν πάλι με τον φόβο κάποιας πιθανής κατάρρευσης.

Με άκουγε με ενδιαφέρον, κάνοντας ερωτήσεις. Στο τέλος με ρώτησε: «Μα, υπάρχει πιθανότητα να χαθούν οι καταθέσεις μας στις τράπεζες;». Την ρώτησα αν η ίδια ή κάποιος γνωστός της είχε καταθέσεις ή αν νόμιζε πως θα έχει μετά από έναν χρόνο με τέτοιες περικοπές.

«Όχι, απάντησε. Αλλά φοβάμαι». Η φίλη μου είχε τον φόβο του Μπάνου. Φοβόταν κάτι που δεν είχε ίσως υπόσταση, δεν το είχε επεξεργαστεί λογικά και δεν ήξερε τι ήταν. Παρ’ όλα αυτά, φοβόταν. Για την ακρίβεια φοβόταν ακριβώς γι’ αυτό.

Ο φόβος είναι το τηλεκοντρόλ των ανθρώπων. Μπορείς να τους ρυθμίσεις, να τους κατευθύνεις, να τους καταστρέψεις. Μπορείς ν’ ανατρέψεις την ίδια τη λογική τους υπόσταση, μετατρέποντάς τους σε ζώα που ρουθουνίζουν με αγωνία μπροστά στο άγνωστο που επικαλείται τον κίνδυνο. Οι άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο γιατί είναι μια κατάσταση που δεν την ξέρουν. Έτσι περιορίζονται στο να διώχνουν τον φόβο τους μέσα από μεταφυσικές υποσχέσεις που περιγράφουν μια άλλη ζωή.

Στην κοινωνία δεν γίνεται τίποτα διαφορετικό. Αυτός που σπέρνει φόβο μπορεί να πείσει όποιον φοβάται με την υπόσχεση -ακόμη και παράλογη- που λύνει τους λογαριασμούς με την αγωνία. Ο φόβος πατάει πάνω στο αρχέγονο ένστικτο της επιβίωσης. Ο άνθρωπος είναι προγραμματισμένος ν’ αντιδρά βιολογικά απέναντι στον φόβο. Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει πραγματική ή λογική αιτία. Μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο η αμυγδαλή είναι υπεύθυνη για την αντίδραση στον φόβο. Τα εξωτερικά ερεθίσματα, μάλιστα, φτάνουν πρώτα στην αμυγδαλή και μετά στον φλοιό του εγκεφάλου. Έτσι, μοιραία πρώτα φοβόμαστε και μετά κάνουμε λογικές επεξεργασίες για το συναίσθημα αυτό.

Αυτή η απλή επιστημονική εξήγηση είναι που κάνει τον φόβο το αποτελεσματικότερο εργαλείο χειραγώγησης των μαζών μέσα από την προπαγάνδα. Ο φασισμός, ο Ψυχρός Πόλεμος, η μάχη εναντίον της τρομοκρατίας, δούλεψαν αποτελεσματικά και κυριάρχησαν, ερεθίζοντας απλώς την ανθρώπινη αμυγδαλή. Ούτε η ευγενική μεγαλοσύνη της αγάπης κατάφερε να υπερπηδήσει την αποτελεσματικότητα του φόβου. Έτσι, ακόμη και οι θρησκείες χρειάστηκε, εκτός από την αγάπη του Θεού, να επισείουν και τον φόβο της τιμωρίας του.

Μέσα από τον φόβο η Ελλάδα πέρασε σε μια από τις καταστάσεις που σφραγίζει την ιστορία της. Την αποδοχή των μνημονίων. Ακόμη και αν δεν μπεις στον κόπο να καταλάβεις τι σημαίνει αυτό, αντιλαμβάνεσαι πώς προέκυψε.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της χώρας μίλησε για «άτακτη χρεοκοπία» (δεν υπάρχει τέτοιος όρος, αλλά δύο αρνητικές λέξεις απευθύνονται κάλλιστα στον φόβο), κίνδυνο απομόνωσης (αυθαίρετο και αυτό), επισφάλεια των καταθέσεων. Ο πρωθυπουργός δεν είπε, βέβαια, πως σε λίγο, λόγω ύφεσης, δεν θα υπάρχουν καταθέσεις για να χαθούν γιατί θα έχουν γίνει αναλήψεις.

Αυτός ο φόβος δεν χρειάζεται λογικά επιχειρήματα για να επικρατήσει, ενώ απαιτούνται πάρα πολλά για να αναιρεθεί. Θυμηθείτε αν σας είπε κάποιος πως δεν γίνεται να βγούμε από το ευρώ. Ή πως το ευρώ κινδυνεύει γενικότερα ως αποτέλεσμα μιας τεχνητής ενοποίησης κρατών.

Ή πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταστραφεί, όπως λένε οικονομολόγοι, μαζί με τις τράπεζές της και τις ΗΠΑ ίσως, αν η Ελλάδα κηρύξει στάση πληρωμών. Δεν τα είπαν.

Όσο πιο αόριστος είναι ο φόβος, τόσο πιο αποτελεσματικός. Οι άνθρωποι μπορούν να φοβηθούν τα πάντα. Φοβούνται ακόμη και να μη φοβηθούν. Τουλάχιστον ο Μπάνος δεν είχε τηλεόραση.
γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΞΕΒΑΝΗΣ

από το lifo