Ο εχθρός μέσα μας

Εβλεπα ένα ντοκιμαντέρ, μες στη νύχτα, για τους αντιρρησίες συνείδησης στο Ισραήλ. Την εικοσάχρονη κόρη του υπαρχηγού της Μοσάντ, έναν πρώην βατραχάνθρωπο και νυν σκηνοθέτη, έναν βετεράνο πιλότο επιθετικών ελικοπτέρων, κάμποσα παιδιά στα δεκαεννιά και τα είκοσι. Τα παιδιά αρνούνται να καταταγούν και καταδικάζονται σε φυλάκιση μερικών εβδομάδων· οι έφεδροι αρνούνται να επιστρέψουν. Ολοι αντιμετωπίζουν τον θυμό ή και τη χλεύη των συμπατριωτών τους, την απόρριψη των φίλων τους και της οικογένειάς τους. Ομως η άρνησή τους παραμένει σταθερή και οι αρνησίες πληθαίνουν. Τα σκεπτικά τους είναι διαφορετικά, όλοι όμως απορρίπτουν τον πόλεμο στα κατεχόμενα και τον πόλεμο εναντίον αμάχων.

Ολοι απορρίπτουν τον... ανήθικο, άδικο πόλεμο αρνούνται να συμμετάσχουν σε μια τυφλή βιομηχανία βίας και πόνου. Η μηχανή πολέμου συνεχίζει το έργο της, αλλά κάποιοι άνθρωποι βγαίνουν έξω, διαχωρίζουν τη θέση τους, υποστηρίζοντας ότι έτσι υπηρετούν καλύτερα την πατρίδα τους. Δεν θέλουν άλλο φόβο, δεν θέλουν ο φόβος να κυριαρχεί στη ζωή τους.

Γυρνάω το βλέμμα μου εδώ, όπου δεν έχουμε πόλεμο, δεν έχουμε κατεχόμενα, δεν βασανίζουμε άμαχους, δεν βομβαρδίζουμε σχολεία. Εχουμε όμως οργή σωρευμένη, μας πλακώνει η δυσθυμία, δεν μας χωράει ο τόπος, βουλιάζουμε στην αυτολοιδορία. Και μας τρώει ο φόβος.

Χωρίς πόλεμο, χωρίς εχθρό. Ετσι φαίνεται. Και όμως από κάτω σιγοβράζει ένας διαρκής ακήρυκτος πόλεμος, διάχυτος, χωρίς σαφείς στόχους, χωρίς ξεκάθαρο εχθρό. ΄Η μάλλον με πολλούς εχθρούς, διάχυτους και αυτούς, μικροεχθρούς φαντασιωμένους και ορισμένους αυθαίρετα μες στο σώμα της κοινωνίας· κάθε ομάδα, κάθε μικροσύνολο ορίζει τους δικούς του εχθρούς και κραδαίνει εναντίον τους απειλές, αναθέματα και βία.

Σύμφωνα με μια ορισμένη πολιτική αντίληψη, για να υπάρχει συνεκτική και αποτελεσματική ομάδα, χρειάζεται να ορίσει έναν εχθρό· το εμείς ορίζεται βάσει του εχθρού. Στην παρούσα φάση, σε μια ελληνική κοινωνία κερματισμένη, οργισμένη, συγχισμένη, φοβισμένη και επιθετική, διάφορες ετερόκλητες ή τεμνόμενες ομάδες εντοπίζουν, φαντασιώνουν και ορίζουν ετερόκλητους ή τεμνόμενους εχθρούς. Κάθε ομάδα εναντίον της άλλης, και όλες μαζί εναντίον όλων. Κάποιες ομάδες μπορεί και να μένουν στο απυρόβλητο, από τυφλότητα· κάποιες άλλες ομάδες μπορεί να χειραγωγούν άλλες τυφλωμένες ομάδες και να τις στρέφουν εναντίον των όμορων, των γειτόνων και των συγγενών, ώστε οι χειραγωγοί να μένουν πάντα εκτός κάδρου, εκτός εχθρότητας, εκτός του θεάτρου επιθετικότητας και βίας.

Ο εχθρός είναι μέσα μας. Οταν δεν έχουμε τη δύναμη να πλησιάσουμε, να κατανοήσουμε, να συμπονέσουμε, να συνυπάρξουμε· όταν η δύσκολη ανθρωπινότητα απομακρύνεται, όταν η πολιτική κοινωνία κείτεται εξαρθρωμένη και ξέπνοη, όταν φατρίες, λόμπι, συμμορίες, φυλές και σέχτες αλληλομαχαιρώνονται, τότε όλοι αναζητούν εχθρό, τότε η τυφλότητα γίνεται καθολική συνθήκη. Τότε όλοι στρέφονται εναντίον όλων, με σκοπό την εκμηδένισή τους· με κατάληξη την αλληλοεκμηδένιση.

Ο νομικός και πολιτικός φιλόσοφος Καρλ Σμιτ, θεωρητικός του ολοκληρωτικού κράτους, περιγράφει την απόλυτη εχθρότητα· κανείς δεν την περιέγραψε πιο εφιαλτική, πιο ακριβή: «Σε έναν κόσμο όπου οι αντίπαλοι, πριν αλληλοεξοντωθούν φυσικά, αλληλοωθούνται με τέτοιο τρόπο στην άβυσσο της ολοκληρωτικής υποτίμησης, χρειάζεται να δημιουργηθούν νέα είδη απόλυτης εχθρότητας. Η εχθρότητα θα αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό, που ίσως δεν θα μπορεί πια καν να γίνεται λόγος για εχθρό ή εχθρότητα και μάλιστα χωρίς και οι δύο να έχουν προηγουμένως εξοστρακιστεί και καταδικαστεί, πριν αρχίσει το έργο της καταστροφής. Η καταστροφή τότε θα γίνει εντελώς αφηρημένη και απόλυτη. Δεν στρέφεται πια ενάντια σε κάποιον εχθρό, αλλά υπηρετεί μόνο μια δήθεν αντικειμενική επιβολή ύψιστων αξιών, για τις οποίες είναι γνωστό ότι κανένα τίμημα δεν είναι αρκετό...».

Ο φόβος ενώπιον της φτώχειας, η αβεβαιότητα ενώπιον της ρευστής ανθρωπογεωγραφίας, η ματαίωση του επίχρυσου ονείρου των ’90s, η αποθηρίωση των ελίτ εξουσίας, οι γκρεμισμένες φενάκες και οι σωρευμένες διαψεύσεις, η πνευματική τρυφηλότητα και ο συναισθηματικός ευνουχισμός, όλα, σημάδια, συγκυρίες και υποκειμενικές αδυναμίες, όλα εκτινάσσονται τώρα και αναζητούν εχθρό, εχθρούς.

Είπαμε, ο εχθρός είναι μέσα μας, μέσα στην κοινωνία, μέσα στους εαυτούς. Προτού επιδοθούμε στην καταστροφή, ας δούμε μέσα και γύρω μας. Ας βγούμε από τη βιομηχανία του φόβου και του μίσους, όπως οι αρνησίες του Ισραήλ· να αρνηθούμε πρώτα αυτόν κυρίως τον εχθρό.
Tου Νικου Γ. Ξυδακη στην Καθημερινή