Το βαλς της μνήμης

O θεατής στον «Δαναό», στο τέλος της προβολής, ήταν εμφανώς ενοχλημένος. «Κοινοποίησε» την άποψή του σχολιάζοντας δυνατά: «Ε, όχι και να δώσουμε συγχωροχάρτι στους Ισραηλινούς». Διάλογος δεν υπήρξε, το κοινό μουδιασμένο, ο καθένας βυθισμένος στις σκέψεις του. Το «Βαλς με τον Μπασίρ», η ισραηλινή ταινία κινουμένων σχεδίων του Αρι Φόλμαν, προβάλλεται σε μια καίρια, κρίσιμη, εξαιρετικά φορτισμένη στιγμή. Παρότι αναφέρεται σε ένα γεγονός του 1982 (τη σφαγή των Παλαιστινίων στα στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα από χριστιανούς φαλαγγίτες του Λιβάνου), η επικαιρότητα είναι αμείλικτη.

Ο σκηνοθέτης βασίζεται σε προσωπικές του εμπειρίες: υπηρετούσε στον ισραηλινό στρατό την εποχή της εισβολής στο Λίβανο. «Μέχρι σήμερα βρίσκω διέξοδο στον ύπνο και τις παραισθήσεις», δηλώνει το κόμικ alter ego του, ένας ήρωας που έχει απωθήσει τη μνήμη της σφαγής και προσπαθεί να ανασυνθέσει τα γεγονότα μέσα από μαρτυρίες και αφηγήσεις συμπολεμιστών του. Αυτό το στιλιζαρισμένο νουάρ ντοκουμέντο (μια αξιοζήλευτη κατασκευαστικά ταινία, με υποδειγματική μουσική – σχόλιο του Μαξ Ρίχτερ), δεν κρύβει το βάσανο των σκέψεων, το βάρος «μιας γενοκτονίας» που καλύφθηκε πίσω από μία, υποθετικά, παθητική στάση.

Ο Φόλμαν διερευνά τους... μηχανισμούς της μνήμης και της απώθησης, εικονογραφεί τους εφιάλτες του, διαχειρίζεται την ενοχή, αναλογίζεται το κόστος, αφήνει το συναίσθημα να διαχυθεί στα συντρίμμια μιας καταστροφής. «Οι ταινίες δεν είναι ψυχοθεραπεία;», αναρωτιέται και το αποδεικνύει.

Πριν από δυο μήνες, στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η Παλαιστίνια σκηνοθέτης Ανμαρί Τζασίρ παρουσίασε τη δική της πραγματικότητα: «Το αλάτι αυτής της θάλασσας», οδυνηρό και οργισμένο οδοιπορικό μιας κοπέλας, γεννημένης στο Μπρούκλιν, στα «πάτρια εδάφη» των παππούδων της, στη Γιάφα και στη Ραμάλα, υπό το διαρκή κίνδυνο της επικείμενης σύλληψης. «Είναι παράνομο για έναν Παλαιστίνιο να πάει στην Ιερουσαλήμ. Παράνομο να χτίσει ένα σπίτι και να κάνει διάφορα, βασικά, πράγματα», είπε, στις συνεντεύξεις της, η νεαρή Τζασίρ. «Η Παλαιστίνη είναι γεμάτη από ανθρώπους που ασφυκτιούν, δεν έχουν μέλλον και θέλουν να φύγουν, να αναπνεύσουν, να ζήσουν». Η δική της διαμαρτυρία συμπυκνώθηκε στη φράση: «Υπάρχει μια επιβεβλημένη σιωπή και το σινεμά είναι ένας διαφορετικός τρόπος έκφρασης. Είναι αλήθεια πως κάθε ταινία που γυρίζεται στην Παλαιστίνη μοιάζει με θαύμα!».

Ο Φόλμαν και η Τζασίρ παλεύουν από κοντινούς τόπους, διαφορετικές θέσεις, συγγενείς ευαισθησίες, με τη μνήμη και τη λήθη. Τριγυρνούν στο παρελθόν αναζητώντας απαντήσεις για ένα παρόν που τους πιέζει και τους στριμώχνει. Ναι, η τέχνη δεν γνωρίζει σύνορα, καταργεί τις αποστάσεις. Μόνο που ο Φόλμαν μπορεί να ζει και να εργάζεται στην πατρίδα του. Από εκεί, δημιουργεί και στέλνει μηνύματα ειρήνης και συμφιλίωσης. Για την Τζασίρ, η πραγματικότητα είναι άλλη. Ζει στο Αμμάν της Ιορδανίας γιατί της έχει απαγορευτεί η είσοδος στην Παλαιστίνη. Από εκεί, μπορεί μόνο να αγωνιά και να πιστεύει στα θαύματα…
Tης Μαριας Κατσουνακη στη Καθημερινή