Δεν υπάρχει καμία συσκευή στον κόσμο που να μπορεί να ανιχνεύσει αν ένας άνθρωπος λέει ψέματα.Τα αγόρια και τα κορίτσια στη μεγάλη πολυθρόνα είναι ωχρά, ανήσυχα, σκεπτικά – η παρουσιάστρια ρωτάει και εκείνα καλούνται να παζαρέψουν και να ξεπουλήσουν την πιο προσωπική τους «πραμάτεια»: τις πικρές αλήθειες, τις φοβίες τους, τα μικρά ένοχα μυστικά τους, αν αγαπάνε τη μάνα τους, αν έχουν κάνει σεξ σε δασάκια, αν ορέγονται την αδελφή τους, αν στ’ αλήθεια γουστάρουν τους φίλους τους. Έλα όμως που δεν υπάρχει κανένας τρόπος να εξακριβωθεί ποια είναι η πραγματική αλήθεια.
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΠΕΣ ΕΙΝΑΙ...
POLYGRAPH TEST
Ο χώρος στον οποίο γίνεται η εξέταση πρέπει να είναι ένα απλό, ήσυχο δωμάτιο, χωρίς εξωτερικούς ή άλλους θορύβους, χωρίς οπτικούς «αντιπερισπασμούς» και χωρίς την παρουσία άλλων, πλην του εξεταστή και του εξεταζόμενου. Διαφορετικά μπορεί να προκληθούν αναταραχές που θα εμφανιστούν στο γράφημα. Ο εξεταζόμενος κάθεται με τρόπο που να επιτρέπει τη στήριξη των χεριών του και σε τέτοια θέση ώστε να μη βλέπει ούτε τη συσκευή ούτε τον εξεταστή. Στη συνέχεια τοποθετούνται ένας ελαστικός σωλήνας κλειστός και γεμάτος αέρα (εξάρτημα του πνευμονογράφου) γύρω από το θώρακα, ένας μετρητής της πίεσης του αίματος (του καρδιοσφυγμογράφου) στο μπράτσο του ενός χεριού και ηλεκτρόδια (του γαλβανογράφου) στη ράχη και την παλάμη του άλλου χεριού. Ακολουθούν δύο προκαταρκτικές δοκιμασίες: η μία είναι δοκιμασία της «φυσιολογικής» πορείας των αντίστοιχων λειτουργιών, χωρίς να υποβάλλεται σε ερωτήσεις. Κατόπιν δοκιμάζεται η εμφάνιση (ή όχι) και η έκταση των αντιδράσεων του υποκειμένου στην προσπάθειά του να πει ψέματα. Για το σκοπό αυτό του δίνονται ορισμένα τραπουλόχαρτα, από τα οποία πρέπει να διαλέξει και να θυμάται ένα. Κατόπιν του επιδεικνύονται τα τραπουλόχαρτα ένα προς ένα και ερωτάται κάθε φορά αν είναι εκείνο που διάλεξε ο ίδιος. Η απάντησή του πρέπει να είναι «όχι» σε όλα, έτσι ώστε να είναι βέβαιο ότι τουλάχιστον μια φορά– θα πει ψέματα. Στη συνέχεια, δίνεται στον εξεταζόμενο ένας κατάλογος με 7-15 ερωτήσεις, σαφείς και ευκολονόητες, στις οποίες πρέπει να απαντήσει μέσα σε ορισμένο σύντομο χρόνο. Ανάμεσα σε αυτές –αν, π.χ., ανακρίνεται για μια συγκεκριμένη υπόθεση– υπάρχουν ερωτήσεις σχετικές, ερωτήσεις άσχετες με το θέμα (π.χ. «Το όνομά σου είναι Μαρία;») και οι λεγόμενες «ερωτήσεις ελέγχου», στις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι θα απαντούσαν με ένα ψέμα. (Π.χ.: «Έχεις κλέψει ποτέ χρήματα;»). Η απάντηση πρέπει να δίνεται μονολεκτικά, με ένα απλό «ναι» ή «όχι». Ταυτόχρονα ο πολυγράφος καταγράφει τις αντιδράσεις των λειτουργιών του υποκειμένου πάνω σε κυλιόμενο χαρτί με τρεις αντίστοιχες γραφίδες, που χαράσσουν το διάγραμμα της κίνησης. Κρίνεται πως ο εξεταζόμενος ψεύδεται σε κάθε απάντηση όπου το γράφημα δείχνει κάποια παρέκκλιση από το «φυσιολογικό». Σε ό,τι αφορά την αξιοπιστία της μεθόδου οι επιστήμονες εμφανίζονται διχασμένοι: οι έρευνες των Ίνμπου και Ρέιντ ανεβάζουν, π.χ., τα θετικά της αποτελέσματα στο 95%. Γενικά, οι συγκινησιακές αντιδράσεις διαφέρουν κατά φύλο, ηλικία, μόρφωση, φυσική κατάσταση. Άνθρωποι αθώοι μπροστά στην πιθανότητα να κατηγορηθούν και να διασυρθούν μπορεί, π.χ., να εμφανίζουν έντονες ψυχικές και οργανικές αντιδράσεις (διέγερση, νευρικότητα κ.λπ.), που ενδέχεται να ερμηνευτούν ως αποδείξεις ενοχής. Από την άλλη, άνθρωποι υπό την επήρεια φαρμάκων, κοινοί εγκληματίες, παθολογικοί ψεύτες κ.λπ. μπορεί, λόγω εξάσκησης, αυθυποβολής ή αυτοσυγκέντρωσης να εμφανίζονται απόλυτα ήρεμοι. Σχετικά με το θέμα, το 2003 η Εθνική Ακαδημία Επιστημών (National Academy of Sciences ή NAS) δημοσίευσε ένα πόρισμα που χαρακτήριζε την πλειοψηφία των polygraph tests «αναξιόπιστα, μη επιστημονικά και προκατειλημμένα».
ΝΙΚΗΣΕ ΤΟΝ ΠΟΛΥΓΡΑΦΟ
«Κοιτάξτε τις ενδείξεις στις οθόνες: Ο σφυγμός του είναι ήρεμος, η αναπνοή του κανονική, οι κόρες του έχουν κανονικό μέγεθος – όλα, σημάδια της αλήθειας...» – στο The Recruit (Η Δοκιμασία), o Πατσίνο διδάσκει στα «πρωτάκια» της «φάρμας» της CIA την ύψιστη τέχνη του ψεύδους: τίποτα, ποτέ, δεν είναι όπως φαίνεται. Ιστορίες για το «πώς νίκησα τον πολυγράφο» κυκλοφορούν κατά χιλιάδες μέσα στο Web – κάποια sites, μάλιστα, υπόσχονται να σε μάθουν να κάνεις το ίδιο με μια μικρή χρέωση. Η όλη ιστορία είναι βασισμένη πάνω σε μια απλή ιδέα: Κανείς δεν μπορεί να σε κάνει να μη σκεφτείς έναν ελέφαντα. Με δύο λόγια, αν κάποιος σου πει τώρα «Μη σκέφτεσαι έναν ελέφαντα», θα κάνεις ακριβώς αυτό. Με τον ίδιο τρόπο, η αποτελεσματικότητα του ανιχνευτή ψεύδους εξαρτάται από το φόβο και την πίστη αυτού που εξετάζεται πως η μηχανή αυτή είναι αλάνθαστη και πως μπορεί να διαβάσει το ψέμα μες στο κεφάλι σου. Αλλά δεν είναι έτσι. Αν το ξέρεις αυτό, τότε έχεις κάνει κιόλας το πρώτο βήμα για να τη «νικήσεις». Είναι γνωστό, π.χ., και αναφέρεται συχνά ως ανέκδοτο πως «ο πολυγράφος έχει “κουκουλώσει” πολλές καριέρες, αλλά δεν ξεσκέπασε ποτέ ούτε έναν κατάσκοπο». Η Καρλ Κέτσερ, η Άνα Μπέλεν Μόντες, ο Λεονάρντο Αραγκοντσίλο ήταν όλοι τους γνωστοί πράκτορες, που κατάφεραν και πέρασαν το τεστ, όπως και ο double agent Άλντριχ Άμες, που πέρασε δύο φορές επιτυχώς από τον πολυγράφο, την εποχή που δούλευε για λογαριασμό των Σοβιετικών. Αργότερα, ο ίδιος θα διηγούνταν πως πριν από το τεστ είχε ζητήσει βοήθεια από το Ρώσο «σύνδεσμό» του, που του είχε πει κατά λέξη: «Κοιμήσου καλά και ξεκουράσου. Να είσαι ευγενικός και συνεργάσιμος με τον εξεταστή σου και να προσπαθήσεις να είσαι ήρεμος». Τα sites που ασχολούνται με το θέμα συμβουλεύουν τους «υποψήφιους» προς εξέταση να μένουν ήρεμοι όταν απαντούν στις «σχετικές ερωτήσεις», ελέγχοντας, π.χ., το ρυθμό και την κανονικότητα της αναπνοής τους και κατόπιν να προσπαθούν να αυξήσουν τεχνητά το σφυγμό ή την πίεσή τους, πριν απαντήσουν στις ερωτήσεις ελέγχου. (Κάτι που γίνεται αν, π.χ., πριν απαντήσεις κρατήσεις την αναπνοή σου ή σκεφτείς κάτι τρομακτικό ή με πρόκληση ενός μικρού πόνου, π.χ., δαγκώνοντας τη γλώσσα ή πατώντας μια καρφίτσα ή μια πινέζα προσεκτικά «φυτεμένη» ανάμεσα στα δάχτυλα του ποδιού). Αυτό, θεωρητικά, θα «κρατήσει ψηλά» τις ενδείξεις του πολυγράφου, σε όλη τη διάρκεια του τεστ, κάνοντας δύσκολη τη διάκριση μεταξύ αληθινών και ψευδών απαντήσεων. Άλλα tips είναι να προσπαθείς να μη φαίνεσαι αμήχανος, να ξέρεις πως όλη η συμπεριφορά σου αξιολογείται και να έχεις προβάρει επιμελώς όλα τα παραπάνω τρικ. Το καλύτερο: Αν δεν μπορείς να αποφύγεις την αλήθεια, καλύτερα να την πεις.
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ Ο ΨΕΥΤΗΣ ΒΟΣΚΟΣ
Η αλήθεια, τελικά, είναι το Άγιο Γκράαλ των αρετών – αιώνες τώρα, ο άνθρωπος την αναζητά με κάθε τρόπο, επινοώντας ποικίλες μεθόδους, νόμιμες και παράνομες. Από τις δεύτερες, κάποιες κρίθηκε πως προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και καταργήθηκαν, όπως π.χ. η κλινική ύπνωση ή ο περίφημος «ορός της αλήθειας», δηλαδή ενέσιμη πεντοτάλη και σκοπολαμίνη, δύο ψυχότροπα σκευάσματα, που χορηγούνταν μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και τα δύο λειτουργούσαν κατευναστικά προκαλώντας σύγχυση στη μνήμη, οπότε ο εξεταστής/ανακριτής μπορούσε, εφαρμόζοντας συγκεκριμένη τεχνική, να ελέγξει την ορθότητα μιας απάντησης. Αντίστοιχα σήμερα υπάρχουν, π.χ., συσκευές χειρός, που ελέγχουν κυρίως τους καρδιακούς παλμούς (σ.σ. έναν τέτοιο ανιχνευτή ψεύδους είναι ένα πολύ δημοφιλές παιχνίδι παρέας, που λειτουργεί με μπαταρίες και είναι διαθέσιμο και στο ελληνικό εμπόριο. Την πιο «σοβαρή» εκδοχή αυτής της συσκευής τη χρησιμοποίησαν πρόσφατα οι Αμερικανοί πεζοναύτες στο Αφγανιστάν...). Ακόμα υπάρχουν gadget-ανιχνευτές, που υποτίθεται πως μπορούν να εντοπίσουν το στρες και την πίεση στη φωνή αυτού που ψεύδεται. Παρόμοιες εφαρμογές έχει ήδη λανσάρει, π.χ., η εταιρία Αgile Μobile, που κατασκεύασε τα περίφημα smartphones: κινητά τηλέφωνα που λειτουργούν σαν real time ανιχνευτές ψεύδους, μετρώντας το μέγεθος του στρες στη φωνή του συνομιλητή και εμφανίζοντας το σχετικό γράφημα στην οθόνη του κινητού. Mια άλλη εταιρία υπηρεσιών τηλεφωνίας μέσω Internet Skype, η ΒΑΤΜ, έριξε στην αγορά τον KishKish Lie Detector, έναν ανιχνευτή, ο οποίος αναλύει σε πραγματικό χρόνο τα επίπεδα άγχους στις τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ των χρηστών του και –υποτίθεται– αποφαίνεται για το αν και πόσο ειλικρινείς υπήρξαν στη διάρκεια της συνομιλίας τους. Το next best thing στην ιστορία της ανίχνευσης ψεύδους είναι ο μαγνητικός τομογράφος, ο οποίος, αν χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά με τον ανιχνευτή, μπορεί να καταγράψει την εγκεφαλική δραστηριότητα και ειδικότερα τη «γέννηση» του ψεύδους στον προμετωπιαίο λοβό. (Σ.σ. ανάλογα με το αν ένας άνθρωπος λέει αλήθεια ή ψέματα ενεργοποιούνται τελείως διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου!). Ομοίως ο κύριος Μπρίτον Τσανς, βιοφυσικός του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, υποστηρίζει πως όταν κάποιος αποφασίσει να πει ένα ψέμα -μάλιστα πριν καν το ξεστομίσει– η ροή του αίματος αυξάνεται στιγμιαία στον εγκέφαλο. Ο ίδιος δημιούργησε το Brain Probe, μια συσκευή που φοριέται στο κεφάλι και ανιχνεύει την αύξηση στη ροή. Τελικά –όπως λένε και οι φανατικοί πολέμιοι του polygraph-test– «ίσως το μόνο πράγμα που είναι χειρότερο από έναν ανιχνευτή ψεύδους που δεν δουλεύει είναι ένας ανιχνευτής ψεύδους που δουλεύει...».
yupi
Αναρτήσεις
0 μας είπαν την γνώμη τους, εσύ;:
Δημοσίευση σχολίου