Από το... ελικόπτερο στο τανγκό της σωτηρίας

“Καλώς ήλθατε στη Μεσαία Τάξη” αναγραφόταν σε ένα πανό στην είσοδο μιας παραγκούπολης στις παρυφές του Μπουένος Άιρες, τον Δεκέμβρη του 2001. Ίσως αυτή η εικόνα της τραγελαφικής ταύτισης των Αργεντίνικων πολιτειών της μιζέριας (villas de la miseria) με την αστική τάξη να είναι η πιο ενδεικτική στιγμή του άγριου αφανισμού των Αργεντινών μεσοαστών πριν από δέκα χρόνια.

Νοέμβρης 2011. Επιστροφή στο Μπουένος Άιρες. Το Παρίσι της Λατινικής Αμερικής, όπως αποκαλείται εναλλακτικά η... αργεντίνικη πρωτεύουσα, δεν θυμίζει σε τίποτα την υπό κατάληψη πολιτεία, όπου ο ήχος της κατσαρόλας αντηχούσε στους δρόμους, ενώ τα εξαγριωμένα πλήθη λεηλατούσαν σούπερ μάρκετ και τράπεζες.

Πώς είναι άραγε η ζωή μετά τη χρεοκοπία, μετά τις οδομαχίες, τις στάσεις πληρωμών και τις δεσμεύσεις των τραπεζικών καταθέσεων και με τι μοιάζει μια χώρα δέκα χρόνια έπειτα από έναν οικονομικό όλεθρο; Τα εμπορικά καταστήματα είναι γεμάτα πελάτες και εμπορεύματα, ολοένα και περισσότερα γυάλινα πολυώροφα κτίρια υψώνονται στον αργεντίνικο ουρανό, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης αγγίζει το 8%, ποσοστό συγκρίσιμο με αυτό της Κίνας.

Η Αργεντινή είναι πια ένα κράτος σε πλήρη οικονομική ανάκαμψη. Έχει ανακηρυχτεί σε χώρα-πρωταθλήτρια του προστατευτισμού, ενώ η κατανάλωση είναι παραπάνω από «σθεναρή». Για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι φέτος στο Μπουένος Άιρες θα πουληθούν περισσότερα καινούργια αυτοκίνητα απ' ό,τι στην Ισπανία και στο Μεξικό.

Η δεύτερη θητεία της «νέας Εύα Περόν», όπως χαρακτηρίζεται από πολλούς η Κριστίνα Φερνάντες -χήρα του Νέστορ Κίρχνερ-, ήταν εκ των προτέρων εξασφαλισμένη, χάρη στην πολιτική κρατικής γενναιοδωρίας και στο οικονομικό θαύμα που βίωσε η χώρα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της δυναστείας Κίρχνερ. Οι Κίρχνερ ήταν, εξάλλου, εκείνοι που χάρισαν εκ νέου το δικαίωμα στο όνειρο, με πλουσιοπάροχα κοινωνικά επιδόματα, υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, υπεργενναιόδωρες αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις καθώς και τη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας, τη στιγμή που οι νέοι της Αργεντινής ξεκινούσαν τη ζωή τους με σκυμμένο το κεφάλι μετά τη χρεοκοπία του 2001.

Μια κεραμική πλάκα, στη γωνία της λεωφόρου του Μαΐου και του δρόμου Τουκουάρι, θυμίζει τον θάνατο ενός από τους διαδηλωτές της λαϊκής εξέγερσης της 20ής Δεκεμβρίου του 2001.

Ο Γκαστόν Ρίβα πυροβολήθηκε από Αργεντινούς αστυνομικούς. Ήταν ένας από τους 35 νεκρούς από τα πυρά της αστυνομίας και μια από τις 30.000 παράπλευρες απώλειες-θύματα της οικονομικής κρίσης, που είτε αυτοκτόνησαν είτε πέθαναν από ανέχεια ή ασθένειες. Τουλάχιστον 20.000.000 άνθρωποι -νούμερο που αντιστοιχεί στον μισό πληθυσμό της χώρας- έγιναν φτωχοί μέσα σε μια ημέρα.

Κι όμως, οι Αργεντινοί δεν έμειναν άπραγοι και βυθισμένοι στη μιζέρια, αλλά αποδείχτηκαν εξαιρετικά εφευρετικοί με γρήγορα αντανακλαστικά. Επινόησαν το «τρουέκε», έναν προκαπιταλιστικό τρόπο εμπορίου. Άρχισαν να συγκεντρώνονται σε κεντρικά σημεία των πόλεων και των επαρχιών και να ανταλλάσσουν προϊόντα και υπηρεσίες. Το ανταλλακτικό εμπόριο εκείνων των χρόνων εξασφάλισε τη διαβίωση σε περισσότερους από 10.000.000 ανθρώπους. Τότε, η πατρίδα του τάνγκο βίωσε την περίοδο μέγιστης ελευθερίας, καθώς δεν ήταν πλέον αιχμάλωτη του ΔΝΤ και των δανείων ούτε εξαρτιόταν από τις τράπεζες και τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ.

Αν και το τρουέκε σταμάτησε βίαια εξαιτίας ενός αμφιλεγόμενου σκανδάλου πλαστών κουπονιών -το νόμισμα της συναλλαγής-, ακόμα και σήμερα υπάρχουν τα απομεινάρια του ανταλλακτικού εμπορίου στα αργεντίνικα εδάφη.

Υπάρχει ωστόσο κάτι που έχει μείνει ανέγγιχτο στο Μπουένος Άιρες. Στην πλατεία του Μαΐου οι γυναίκες κρατούν και υψώνουν πάντα τις φωτογραφίες των αγνοουμένων. Άλλωστε, στην Αργεντινή, τα ατιμώρητα εγκλήματα τιμωρούνται, αφού ο Νέστορ Κίρχνερ κατάργησε τον νόμο για ασυλία στους δικτάτορες.

Ο Νέστορ Κίρχνερ προστάτευσε μισθούς και συντάξεις με στόχο την αναγέννηση της αγοράς, ενώ το 2005 έκλεισε οριστικά την πόρτα στο ΔΝΤ, ξεπληρώνοντας μόνο σε μια δόση όλο το χρέος. Η Κριστίνα Φερνάντες, που τον διαδέχτηκε στην ηγεσία της χώρας, βάδισε τόσο στα χνάρια του όσο και στα χνάρια της Εβίτας Περόν, ακολουθώντας εντελώς διαφορετικό δρόμο από τις πολιτικές λιτότητας Ευρώπης και ΗΠΑ. Πριν από μόλις δύο μήνες ανακοίνωσε αύξηση 25% του κατώτατου μισθού - ο οποίος είναι πλέον δεκαπλάσιος από τα προηγούμενα χρόνια, καθώς και αύξηση 23% των προνοιακών επιδομάτων και των συντάξεων.

Όσο για το στρατηγικό βιομηχανικό σχέδιο που παρουσίασε η Κριστίνα Φερνάντες Κίρχνερ για το 2020, αυτό προβλέπει μείωση των εισαγωγών κατά 45%, σχέδιο απολύτως πιστό στην περονιστική πολιτική προστατευτισμού και παρεμβατισμού.

Το φωτεινό παράδειγμα της Αργεντινής δεν στερείται ωστόσο σκοτεινών σημείων. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι Κίρχνερ έχτισαν τη δική τους οπισθοδρομική ουτοπία, που ενέχει πολλούς κινδύνους. Τουλάχιστον όμως δίχως στρατιωτικά πραξικοπήματα, δίχως φυλακίσεις και βασανιστήρια, δίχως περιορισμούς στην ελευθερία έκφρασης.

Η Αργεντινή δεν είναι μόνο μια από τις πλουσιότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Ωστόσο η ανεργία και η φτώχεια, αν και έχουν μειωθεί, δεν έχουν εξαλειφθεί. Υπάρχει μεγάλο πλεόνασμα, αλλά υπάρχει και πληθωρισμός, που φτάνει το 10% - ποσοστό που ανησυχεί βαθιά τους οικονομολόγους.

Δέκα χρόνια μετά, η λατινοαμερικανική χώρα μοιάζει να αναζητά ακόμα ένα κατάλληλο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο. Μάλλον τελικά ο Ουρουγουανός συγγραφέας Εντουάρντο Γκαλεάνο είχε δίκιο όταν έλεγε ότι «η Αργεντινή μοιάζει με ένα ατελείωτο τάνγκο αγάπης και μίσους». Όπως δίκιο μοιάζει να έχει και ο Πολ Κρούγκμαν, που συμβουλεύει την Ελλάδα να μιμηθεί την Αργεντινή έτσι ώστε «να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της»...

Εξευρωπαϊσμός ή εκφαβελισμός;
Το μελανό σημείο της Αργεντινής αφορά ακόμα και σήμερα τις έντονες κοινωνικές αντιθέσεις της. Στις παρυφές των μεγάλων πόλεων, και ιδίως κατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου που οδηγεί στο Παρίσι της Λατινικής Αμερικής, συμβιώνουν σε απόσταση αναπνοής η απόλυτη εξαθλίωση με τον υπέρμετρο πλούτο.

Το Μπουένος Άϊρες μοιάζει να γυρίζει λοξά την πλάτη στον δρομολογημένο εξευρωπαϊσμό του και να υποκύπτει εκ νέου στον εκφαβελισμό του. Η νέα κοινωνική κρίση κατοικιών σήμανε τη δημιουργία νέων παραγκουπόλεων, που ταλαντεύονται ανάμεσα στο γνωστό μοντέλο φαβελών και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εκεί ζουν ακόμα και σήμερα οι καρτονέρος -οι άθλιοι της Αργεντινής-, οι οποίοι μαζεύουν και πωλούν χαρτόκουτα για να εξασφαλίσουν τη διαβίωσή τους.

Ο πληθυσμός στις παραγκουπόλεις έχει αυξηθεί κατά 25%. Πριν από λίγους μήνες οι «δίχως στέγη» είχαν καταλάβει δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους στήνοντας σκηνές και διαμαρτυρόμενοι ενάντια στο αργεντίνικο έλλειμμα κατοικιών, που υπολογίζεται πια στα 4.000.000. Η σκηνή κατάληψης και απόγνωσης στις αυτοσχέδιες πολιτείες της μιζέριας έμοιαζε να έρχεται από το παρελθόν. Κι όμως, είναι μέρος του αργεντίνικου παρόντος. Εκεί που οι αυτοσχέδιες φτωχογειτονιές μεταμορφώνονται ακόμα και σήμερα ανά διαστήματα σε πεδία μάχης. Πολλοί από τους κατοίκους των παραγκουπόλεων δεν είναι όμως Αργεντίνοι, αλλά μετανάστες από τη Βολιβία, την Παραγουάη και το Περού.

Άντρες, γυναίκες και παιδιά που έφτασαν στη «γη της επαγγελίας» με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής. Μάλλον όμως η Αργεντινή δεν ήταν έτοιμη για να υποδεχτεί τέτοιους πληθυσμούς και ο Αργεντινός συγγραφέας Χοσέ Λουίς Μπόρχες δεν αναφερόταν σε αυτό το μοντέλο συνύπαρξης πολιτισμών, όταν οραματιζόταν το «πολυπολιτισμικό Μπουένος Άιρες» μέσα από τις σελίδες των μυθιστορημάτων του.

Μουσείο εξωτερικού χρέους
Τάνγκο, μπάρμπεκιου και φούτμπολ. Κι όχι μόνο. Η Αργεντινή διαθέτει και Μουσείο Εξωτερικού Χρέους. Το μουσείο στοχεύει στην οικοδόμηση της ιστορικής μνήμης, στην εμβάθυνση και τη διάδοση και στον αντίκτυπο του φαινομένου του χρέους, από τη χρυσή εποχή της λατινοαμερικανικής χώρας μέχρι τα τσίγκινα χρόνια, με αποκορύφωμα το 2001. Ο διαδικτυακός τόπος του Μουσείου του Εξωτερικού Χρέους συνεργάζεται με τις Οικονομικές Επιστήμες του πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες. Το χρέος και οι δραματικές συνέπειές του είναι πλέον εμφανώς αναπόσπαστα κομμάτια της Αργεντίνικης κουλτούρας.
Όπως ακριβώς το ποδόσφαιρο, ο χορός και τα άλογα.
γράφει η Δήμητρα Αθανασοπούλου

από την εφ. Δημοκρατία

Διαβάστε και το συγκλονιστικό μήνυμα Viva Argentina - Viva Grecia!!! (Μήνυμα από την Αργεντινή)