Τεχνολογίες και αμαρτίες

Εχουμε και λέμε: οι δραπέτες των φυλακών Κορυδαλλού, όπως και οι συνεργοί τους, κυκλοφορούν με παράνομα καλάσνικοφ. Φεύγουν από τις φυλακές με κλεμμένα ελικόπτερα. Είναι σίγουρο ότι οι επίγειες μεταφορές τους θα γίνονται με κλεμμένα αυτοκίνητα. Μάλλον ζουν σε παράνομα κρησφύγετα. Τα κινητά με ονοματεπώνυμο θα τους σταματήσουν; Κι αν πάρουν τις κάρτες SIM από τη Λιθουανία, όπου δεν ισχύει το μέτρο, μέσω ταχυδρομείου, τι θα κάνουν οι διωκτικές μας αρχές; Θα επιβάλλουν απαγορεύσεις και στα ταχυδρομεία; Επιπλέον: αν ένα κράτος δεν μπορεί –είτε λόγω ανικανότητας, είτε λόγω διαφθοράς– να επιβάλει την απαγόρευση των κινητών τηλεφώνων σε μια κουκκίδα του χάρτη, που είναι οι φυλακές Κορυδαλλού, θα μπορέσει να την επιβάλει καθ’ άπασα την επικράτεια;

Κάθε νέα εξέλιξη της... επικοινωνίας είναι πρόκληση στις διωκτικές αρχές. «Tο πεζοδρόμιο βρίσκει τις δικές του χρήσεις για κάθε τεχνολογία», είχε γράψει ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Γουίλιαμ Γκίμπσον. Επειδή, οι τεχνολογίες αποτελούν εξελικτικό χαρακτηριστικό μιας κοινωνίας, αναγκάζουν ολόκληρο το σύστημα να εξελιχθεί.

Ομως οι εξουσιαστικές γραφειοκρατίες έχουν από τη φύση τους συντηρητικά χαρακτηριστικά. Είναι διαρθρωμένες και λειτουργούν πάντα για την προηγούμενη κατάσταση. Κάθε εξέλιξή τους είναι πονοκέφαλος: πρέπει να αναδιαρθρωθούν, να βρουν άλλους τρόπους να λειτουργούν και αυτό είναι δύσκολο, ειδικά όταν οι μηχανισμοί είναι μεγάλοι. Γι’ αυτό το πρώτο πράγμα που σκέφτονται, δεν είναι να ξεκουνηθούν από τη δική τους βολή, αλλά να περιορίσουν, στον βαθμό που μπορούν, την εξέλιξη.

Η ιστορία προσφέρει πολλά παραδείγματα. Οταν φούντωνε η τυπογραφία και τα αιρετικά κείμενα πλημμύριζαν την Ευρώπη, οι βασιλείς ψήφιζαν τα «copyright acts», νομοθεσίες που έδιναν σε κάποιους ελεγχόμενους το δικαίωμα να τυπώνουν. Στην κατεχόμενη Ευρώπη, απαγόρευαν και κυνηγούσαν τα ραδιόφωνα. Ο μεγάλος πονοκέφαλος της KGB ήταν τα διάσπαρτα στις κρατικές επιχειρήσεις φωτοαντιγραφικά, στα οποία πολλοί έκαναν αντίγραφα των παράνομων «Σάμισνταντ». Στις ΗΠΑ επιχειρήθηκε κατά τη δεκαετία του 1990 να απαγορευθεί η χρήση της κρυπτογραφίας και στην Ελλάδα, μετά την αποτυχημένη επιχείρηση ονομαστικοποίησης των blogs, επιχειρείται τώρα η ονομαστικοποίηση των καρτοκινητών.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι κάθε απαγόρευση, όσο κι αν φαντάζει ότι είναι λύση, κατ’ ουσία προσθέτει μεγάλο κόστος στην κοινωνία, ενώ έχει πενιχρά αποτελέσματα στις διωκτικές αρχές. Και το κόστος αυτό δεν είναι μόνο θεωρητικό· δεν αφορά μόνο την ελευθερία των πολιτών ή δεν φαλκιδεύει μόνο την ιδιωτική τους ζωή. Είναι και οικονομικό.

Η επιχείρηση ονομαστικοποίησης 13 εκατομμυρίων καρτοκινητών, είναι επιπλέον γραφειοκρατία. Θα κοστίσει χρόνο και χρήμα, όχι μόνο στις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, αλλά και σε όλους τους μεταπωλητές (φαντασθείτε έναν περιπτερά να κρατά αρχεία πώλησης καρτών SIM!), και στους πολίτες που θα υποστούν ένα επιπλέον κόστος χρόνου.

Από την άλλη, είναι φυσικό, ότι οι δραπέτες του Κορυδαλλού, δεν θα πάνε με την ταυτότητά τους στο περίπτερο για να αγοράσουν καρτοκινητό. Ετσι με ένα σμπάρο θα έχουμε δύο αποτυχίες. Εκατομμύρια πολίτες θα ταλαιπωρηθούν και ο κ. Παλαιοκώστας θα κινείται με λαθραίο καρτοκινητό, όπως εξάλλου κινείται με λαθραίο καλάσνικοφ και με κλεμμένο Ι.Χ. Παραφράζοντας δηλαδή ένα παλιό αμερικανικό ρητό θα μπορούσαμε να πούμε: «αν τα ανώνυμα κινητά γίνουν παράνομα, τότε μόνο οι παράνομοι θα έχουν ανώνυμο κινητό».

Η μάχη της κρυπτογραφίας
Η τελευταία μεγάλη μάχη που δόθηκε στις ΗΠΑ για τον περιορισμό κάποιας τεχνολογίας αφορούσε την κρυπτογραφία. Αυτή είναι η μέθοδος κωδικοποίησης των μηνυμάτων με βάση έναν αλγόριθμο, έτσι ώστε κανείς, εκτός του παραλήπτη, να μην μπορεί να τα διαβάσει. Για παράδειγμα, η λέξη «ΞΒΚ» είναι το «ΝΑΙ» κρυπτογραφημένη με τον αλγόριθμο «ν+1». Φυσικά σήμερα χρησιμοποιούνται απείρως πιο πολύπλοκοι αλγόριθμοι και οι υπολογιστές (που έχουν το «κλειδί») κάνουν την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων σε κλάσματα δευτερολέπτου.

Οταν άρχισε να εξαπλώνεται αυτή τεχνολογία, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ θορυβήθηκαν. Ως πρώτο βήμα επιχείρησαν την απαγόρευσή της. Σκόνταψαν, όμως, στην πρώτη τροπολογία του Συντάγματος που απαγορεύει τη λογοκρισία. Ο κρυπτογραφημένος λόγος είναι λόγος, ασχέτως πώς εκφέρεται. Αν κάποιος θέλει να πει «ΞΒΚ» αντί «ΝΑΙ», έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει και «το Κογκρέσο δεν πρέπει να κάνει νόμο που να του το απαγορεύει». Υπήρξαν σκέψεις για «ονομαστικοποίηση» των αλγόριθμων, να καταθέσουν δηλαδή οι εταιρείες παραγωγής τηλεφώνων και κινητών τα «κλειδιά» στην Εθνική Υπηρεσία Ασφάλειας (NSA), αλλά γρήγορα εγκαταλείφθηκε ως άγονη. Τα προγράμματα κρυπτογράφησης κυκλοφορούσαν ευρέως στο Διαδίκτυο και όπως σάρκαζαν τότε πολλοί, το να δώσει κανείς τα κλειδιά κρυπτογράφησης στην NSA είναι «σαν να αναθέτει σε κάποιον οφθαλμολάγνο να του περάσει τις κουρτίνες στο σπίτι».

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποφάσισε τότε να περιορίσει τη γνώση της κρυπτογραφίας εντός των συνόρων της χώρας. Τη χαρακτήρισε «πολεμικό υλικό υψηλής τεχνολογίας» και απαιτούσε άδεια των ομοσπονδιακών αρχών για την εξαγωγή της· όπως γίνεται με πυραύλους ή αεροσκάφη. Το 1991 ο καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου του Ιλινόις, ο Ντάνιελ Μπερνστίν, έφτιαξε ένα ισχυρό αλγόριθμο κρυπτογράφησης που τον ονόμασε «Snuffle». Περιέγραψε τον κώδικα σε ένα επιστημονικό άρθρο το οποίο δημοσίευσε σε μια μαθηματική επιθεώρηση. Tο άρθρο αυτό υπήρχε σε όλες τις βιβλιοθήκες του κόσμου και προφανώς οποιοσδήποτε (Αμερικανός ή ξένος) μπορούσε να το φωτοτυπήσει και να το πάρει.

Δύο χρόνια μετά την έκδοση του άρθρου ο Μπερνστίν, μαζί με την οργάνωση για τα πολιτικά δικαιώματα στον κυβερνοχώρο «Electronic Frontier Foundation», αποφάσισαν να δοκιμάσουν τη συνταγματικότητα του νόμου στα δικαστήρια. Ο συγγραφέας ζήτησε άδεια εξαγωγής του δικού του άρθρου του, από την αρμόδια υπηρεσία του Στέιτ Nτιπάρτμεντ! Φυσικά του την αρνήθηκαν, άσχετα αν το άρθρο ήδη υπήρχε στις βιβλιοθήκες του εξωτερικού. H απόφαση της δικαστού Μέριλιν Πάτελ ήταν ιστορική: «Tο δικαστήριο αυτό δεν μπορεί να βρει αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ της γλώσσας προγραμματισμού των υπολογιστών και των Γερμανικών ή Γαλλικών.... Οπως η μουσική και οι μαθηματικές εξισώσεις, η γλώσσα των υπολογιστών είναι ακριβώς αυτό που υποδηλώνει η λέξη: γλώσσα, και μεταδίδει πληροφορίες ή σε υπολογιστή ή σε εκείνους που ξέρουν να τη διαβάζουν... Ετσι, αν και ο κώδικας Snuffle εύκολα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κρυπτογράφηση μηνυμάτων, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί έκφραση...».

Ο νόμος κατέπεσε πριν προλάβει ο Ρίτσαρντ Γουάιτ να αναδείξει τη γελοιότητά του. Ο εν λόγω Αμερικανός πολίτης έγραψε με τατουάζ ένα ισχυρό αλγόριθμο στο μπράτσο του. Αποφάσισε να ταξιδέψει στο εξωτερικό και ζήτησε άδεια εξαγωγής του... χεριού του.
Του Πάσχου Μανδραβέλη στην Καθημερινή