Η κρίση του καπιταλισμού είναι η δύναμή του

Οι οικονομικές κρίσεις που συνοδεύουν την εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος, απεικονίζουν τα λάθη των βασικών του πρωταγωνιστών αλλά και δείχνουν τις αναγκαίες διορθώσεις που πρέπει να συντελεσθούν για να επανέλθει το οικονομικό σύστημα σε τροχιά ανάκαμψης και κατάκτησης νέων υψηλοτέρων επιπέδων ευημερίας. Η αρετή αυτή του καπιταλισμού να στηρίζεται στην ανεμπόδιστη και ελεύθερη λειτουργία των αγορών, του δίνει την ευκαιρία να επιβιώνει στις πιο αντίξοες συνθήκες αλλά και να τιμωρεί ανελέητα όλους αυτούς που παρασιτικά θέλουν να καρπωθούν οφέλη που δεν τους αναλογούν αλλά και όλους τους υπόλοιπους και ιδιαίτερα τους κρατικούς και εταιρικούς μανδαρίνους που τον διαστρεβλώνουν αλλά και ασχημονούν παίζοντας με τις πιο αυστηρές αρχές του.

Στον καπιταλισμό δεν... υπάρχει καμία παραβίαση των παραγωγικών του κανόνων που να μένει ατιμώρητη από την άτεγκτη λειτουργία των αγορών. Οι αγορές δεν ξεγελιούνται ούτε από κυβερνήσεις ολκής όπως των ΗΠΑ, ούτε από εταιρικά μεγαθήρια όπως η AIG και η Citigroup. Στον καπιταλισμό όταν ο Βασιλιάς είναι γυμνός, οι αγορές το φωνάζουν δυνατά και τον καθιστούν μικρό, νάνο και ασήμαντο. Η κρίση του καπιταλισμού είναι η δύναμη του! Η απόλυτη τελειότητα του μηχανισμού του να ξεχωρίζει αυτόματα και καθημερινά την ήρα από το σιτάρι και να αποτυπώνει μέσα από το σύστημα διαμόρφωσης των τιμών, τις μεταβολές στις προτιμήσεις μας με την αντιστοιχία των προσπαθειών μας, σε μία διαρκή και συνεχή διαδικασία συντονισμού και κατεύθυνσης των παραγωγικών πόρων, στην πιο αποδοτική τους χρήση για το σύνολο της ανθρωπότητας.

Δεν είναι μία θεωρητική υπερβολή αλλά η αδήριτη πραγματικότητα. Όσο αδύνατη είναι η πολιτική και το κράτος να διορθώσουν τα κακώς κείμενα τόσο δυνατές είναι οι αγορές να το πραγματοποιήσουν. Ο Madoff ελέγχτηκε για την ακεραιότητα του τουλάχιστον δεκαέξι φορές από τις αρχές αλλά οι αγορές τον συνέτριψαν. Οι «μεγάλοι οικονομολόγοι» μιλούσαν για νέο στασιμοπληθωρισμό την άνοιξη του 2008 αλλά οι αγορές έδειξαν την ακατάσχετη υπερβολή στις τιμές του πετρελαίου και των τροφίμων και τις οδήγησαν στο πάτο, αποτρέποντας μια νέα ενεργειακή κρίση αλλά και μια απάνθρωπη παγκόσμια διατροφική ανέχεια. Οι αγορές μαρτύρησαν τους χρεοκοπημένους μεγάλους επιχειρηματικούς οργανισμούς που συμπιέζουν αλλά και στραγγαλίζουν τις υγιείς επιχειρήσεις. Αν αφήσουμε τις αγορές ελεύθερες μόνο τότε θα επιτρέψουμε στον καπιταλισμό να δείξει την απεριόριστη δύναμη του να καινοτομεί και να μετατρέπει την κρίση σε μακροχρόνια υγιή και σταθερή οικονομική άνθηση!

Ζούμε εντός μιας δεινής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οποία δεν γνωρίζουμε όχι μόνον πότε θα τελειώσει αλλά και που θα μας εκβάλλει. Ο πάταγος της κρίσης καθιστά αδύνατη τη συνεννόηση μας και την αντίληψη της κατάστασης μας. Η ευρέως διαδεδομένη άποψη που παίρνει το χαρακτήρα δυνατού μονομανούς ήχου για να υπερνικήσει τον εκκωφαντικό θόρυβο του καταρράκτη στον οποίο έχει βυθισθεί η παγκόσμια οικονομία, είναι η επεκτατική πολιτική του κράτους τόσο δημοσιονομικά όσο και νομισματικά. Όμως το μέγεθος της κρίσης και τα χαρακτηριστικά της δεν ταιριάζουν σε μία τέτοια οικονομική αρχιτεκτονική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της. Απεναντίας μπορεί να την εμβαθύνει και να την επιμηκύνει με απρόβλεπτες δυσμενέστατες συνέπειες για την ευημερία των λαών.

Όπως έδειξε ο αυστριακός οικονομολόγος Ludwig von Mises στο κολοσσιαίο έργο του, “Theory of Money and Credit”, που προέβλεψε την κρίση του ’30, κάθε νομισματική επέκταση οδηγεί σε μία σύντομη οικονομική άνοδο που στηρίζεται στη ψευδαίσθηση πλούτου. Αμέσως μετά ακολουθεί μία νέα και χειρότερη κατάρρευση. Με τον ίδιο τρόπο ο Milton Friedman, ο θεμελιωτής της σύγχρονης νομισματικής θεωρίας, μας υπογραμμίζει στο βιβλίο του με την Anna Schwartz, “A Monetary History of the USA, 1867-1960”, τον πολύ λεπτό και προσεκτικό τρόπο με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιούμε τον νομισματικό επιταχυντή διότι η ψευδαίσθηση χρήματος είναι η επικινδυνότερη νάρκη στα θεμέλια του οικονομικού συστήματος.

Από την άλλη πλευρά χειρότερα είναι τα προβλήματα που τίθενται με την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Ο Κεϋνσιανός πολλαπλασιαστής και οι ελλειμματικοί προϋπολογισμοί που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από τον Ρούζβελτ, κράτησαν στο βυθό της οικονομικής ύφεσης την Αμερικάνικη οικονομία για μία ολόκληρη δεκαετία. Έξοχη είναι η ανάλυση του L.V. Chandler στο “America’s Greatest Depression, 1929-1941”, η διεισδυτική κριτική του M. Olson στο “Rise and Decline of Nations”, η καταλυτική εξήγηση του M. Rothbard στο “America’s Great Depression” αλλά και η φανταστική φετινή δουλειά (2008) της Amity Shlaes στο “The Forgotten Man: A New History of the Great Depression”. Δεν έφθανε όμως αυτό αλλά εξ αιτίας της μεταπολεμικής επιμονής των πολιτικών να παριστάνουν τους μηχανικούς της οικονομίας με κεϋνσιανές πολιτικές, οδήγησαν την παγκόσμια οικονομία από την μεταπολεμική ανάκαμψη κατ’ αρχήν στον έρποντα πληθωρισμό της δεκαετίας του ’60 και τελικά στον στασιμοπληθωρισμό της δεκαετίας του ’70. Φθάσαμε στην απελπιστική κατάσταση να εξαντλούμαστε στην οικονομική επιστήμη για την μελέτη της καμπύλης Philips, τη στιγμή που δεν υπήρχε, αφού για δέκα χρόνια παρατηρούσαμε υψηλή ανεργία και πληθωρισμό μαζί.

Αυτή ήταν η τραγωδία των κεϋνσιανών πολιτικών και των ακόμη τραγικότερων συνεπειών τους για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας. Αυτό το αποτυχημένο κεϋνσιανό παράδειγμα, θέλουν πολλοί να επαναλάβουμε σήμερα για να απολέσουμε οριστικά το επίπεδο ευημερίας που κατακτήσαμε παγκόσμια από την υιοθέτηση φιλελεύθερων πολιτικών, αρχής γενομένης την δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα, εναλλακτικά και με διάφορες αποχρώσεις από όλες τις κυβερνήσεις των σημαινόντων δυτικών κρατών. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται πλέον το πιο πιθανόν ότι σε πείσμα της αλήθειας αλλά και της γνώσης που κατέχουμε, κάτι τέτοιο θα επιχειρηθεί. Τότε όμως δεν θα πρέπει να απορούμε για τα αλλοπρόσαλλα οικονομικά αποτελέσματα που θα συναντούμε μπροστά μας. Οι αρχές θα διαψεύδονται από την πραγματικότητα, θα αναθεωρούν και κάθε νέα τους πολιτική επιβολή στην οικονομία απλά θα ανατρέπει την καθεαυτή και ενδογενή δύναμη των αγορών να ανακάμψουν.
Του Πάνου Ευαγγελόπουλου
Διδάκτορα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών
panos@evangelopoulos.gr